Grabowo

Sołtys Jan Dwulit

Miejscowości wchodzące w skład sołectwa Grabowo: Grabowo,Borzęcino, Jawory, Ponikwa.
Liczba mieszkańców sołectwa: 318







1. NAZWA MIEJSCOWOŚCI :GRABOWO

2. NAZWY DAWNE : GRABAU

3. PIERWSZA WZMIANKA : 1374 rok - data lokacji wsi

4. HISTORIA - ZARYS. Wieś i dawne dobra szlacheckie. Pierwotnie Grabowo było własnością książęcą. W 137 4 roku mistrz krzyżacki Winnch von Kniprode nadal na prawie chełmińskim 60 włók w Grabowie Stefanowi Gotzendorfowi. Po pokoju toruńskim (1466 r.) wieś przeszła pod panowanie polskie, a właściciele przyjęli nazwisko Grabowskich. Grabowscy byli właścicielami majątku w Grabowie do końca XVIII wieku.(?). Około połowy XVI wieku do B. Grabowskiego należało 12 łanów ziemi i folwark. Ponadto, wzmiankowani są : M. Roik - z własnością 2 łanów, P. Bieniek - 2 łanów, 7 rodzin o nazwisku Wierzbięta , gospodarzący łącznie na 7 łanach i B. Schulz na 3 łanach. W 1772 roku, po I rozbiorze Polski roku Grabowo, tak jak i większość ziem ob. Gminy Biały Bór, weszło w skład państwa pruskiego. Od 1815 roku ( pruska reforma administracyjna) - Grabowo należało administracyjnie do powiatu człuchowskiego rejencji kwidzyńskiej. We wsi istniał kościół podlegający parafii w Koczale ( połowa XVI wieku). Patronat nad nim miał każdorazowo sprawował właściciel majątku. Kościół p.w. Św. Andrzeja był wzniesiony z drewna. W 1617 roku arcybiskup gnieźnieński przyłączył kościół w Grabowie do nowoutworzonego dekanatu w Czarnym. W czasie reformacji został przejęty przez luteran. W 1721 roku ówczesny właściciel wsi Andrzej Grabowski, kasztelan chełmiński i sędzia ziemski człuchowski oddał go katolikom. W 1820 roku długo nie remontowany kościół popadł w ruinę. Rozebrano go w 1827 roku. Obecnie nie znane jest miejsce jego lokalizacji. Mimo starań katolickich mieszkańców i ówczesnego właściciela majątku Koniecpolskiego kościoła nie odbudowano, gminę rozwiązano w 1864 roku i przyłączono do parafii w Brzeziu. Pod koniec XIX wieku do majątku w Grabowie należało 6243 morgi, a do wsi 404, mieszkało 283 osoby, w tym 13 katolików i 270 (?) ewanagelików. Było 28 domów mieszkalnych, 55 budynków gospodarczych, szkoła. Do Grabowa należał również młyn, usytuowany nad Czernicą. Nowy kościół katolicki wybudowano w 1937 roku.

5. INSTYTUCJE KOŚCIELNE I KOMUNALNE:

Kościół p.w. Św. Andrzeja - usytuowany w wschodniej części wsi, przy drodze wiodącej ze wsi do dawnego zespołu dworskiego, bezstylowy, wzniesiony w 1937 roku, murowany z cegły, otynkowany. Bezwieżowy, jednonawowy. Kościół wzniesiono jako katolicki i nadano mu wezwanie zgodne z nazwaniem pierwszego kościoła w Grabowie, istniejącego od XVI wieku(?) do 1827 roku - Św. Andrzeja.

Dawna Szkoła - budynek nr 25 wzniesiona w północnej części wsi, obecnie użytkowana jako mieszkalna; w części klub młodzieżowy. Nieznane jest miejsce usytuowania szkoły, wzmiankowanej w XIX wieku.

6. PRZEMYSŁ. TECHNIKA

Wieża transformatorowa - murowana ok. 1930.

Zespół budynków dworskich - w większości zniszczony - usytuowany na południe od wsi

7. UKŁAD WSI

Lokacyjny - owalnicowy-z trójkątnym nawsiem

Przekształcenia/ zmiany - owalnicowy przekształcony w wielodrożnicowy z dwiema drogami  tworzącymi obszerne, owalne nawsie, wiodącymi do zespołu dworskiego usytuowanego na południowy - wschód od wsi: l sza - od strony wschodniej i 2 - ga od zachodu i południa. Do końca XIX wieku - trudnouchwyme. W k. XIX w – rozbudowanie w południowo - wschodniej części zespołu dworskiego: zgodnie z mapą z 1. 20- i 30-tych XX wieku - dwór zlokalizowany na pd-zachód od dziedzińca gospodarczego, za nim ogród. Dziedziniec gospodarczy - położony na wschód złożony z dużych budynków gospodarczych oraz grup zieleni, oddzielających je od siebie. W latach k.20-tych i pocz. 30 -tych naszego wieku zabudowa częściowa drogi wschodniej wiodącej do dworu oraz wzniesienie kilku osad po stronie południowej dawnego zespołu. Po 1945 roku zniekształcenia dokonane przez rozbudowę w czasach PGR -u, ( Dwór zniszczony , rozebrany, przebudowana części budynków). Obecnie większość zabudowy dziedzińca zburzona, zieleń zaniedbana.

Współczesny - zachowany wielodrożnicowy układ z czytelnym układem lokacyjnym owalnicowym wsi ze zmianami pochodzącymi z XIX wieku i na pocz. XX wieku oraz przekształceniami, szczególnie w obrębie dawnego zespołu dworskiego po 1945 roku. W południowo - zachodniej części wsi wzniesiono wielokondygnacyjnego budynek Lokacja cmentarza komunalnego w północnej części wsi po 1945 roku.

8. UKŁAD ZAGRÓD

Tradycyjny - typ B , wywodzący się z tradycji zagród XVIII wiecznych o zagrodzie zlokalizowanej na wąskiej działce siedliskowej z szerokofrontowym domem posadowionym szczytowo przy drodze, ze stodołą i budynkiem inwentarskim ustawionymi w głębi siedliska, pod kątem prostym w stosunku do siebie.

Uzupełniający tradycyjny - typ dużej, pełnej zagrody A i Al, dominująca jednak zagroda w typie D - dwubudynkowa

Współczesny zachowany tradycyjny z uzupełniającym, zabudowa współczesna – jeden blok wielokondygnacyjny

9. ZABUDOWA

Mieszkalna - dominuje tradycyjny typ domu mieszkalnego z II pół i k. XIX wieku - ryglowa chałupa szerokofrontowa z odeskowanym szczytem - typ I i przekształcony typ IA, Ponadto, występuje typ VI murowany z 1.20-30-te XX w., typ IV – murowany charakterystyczny dla zabudowy wielorodzinnej i mieszkalnej folwarcznej, typ V - szerokofrontowy ze ścianką kolankową i typ - III murowany z końca XIX i pocz XX w.

Gospodarcza - budynki inwentarskie rygl./mur. - z początku XX wieku, murowane z tego samego czasu oraz z lat 20-30 tych naszego wieku; stodoły w przeważającej liczbie - drewniane.

10. ZIELEŃ KOMPONOWANA l CMENTARZE

Cmentarz ewangelicki - założony na pocz. XIX wieku (?),- na planie prostokąta, wygrodzony niskim murkiem z naturalnych kamieni i szpalerem świerków. Wewnątrz zachowane nieliczne krzyże metalowe, mogiły i nagrobki z k. XIX i pocz. XX w, kojce; starodrzew - szpaler dębów szypułkowych. Nieczynny od 1945 roku